Unutulan bir toplumsal amaç: Sanayilesme ne oluyor? Ne olmali?
Fikret Şenses and Erol Taymaz
Abstract: Ikinci Dünya Savasi’ni izleyen günlerde sosyalist ülkelerle birlikte gelismekte olan ülkelerin en temel toplumsal amaçlarindan biri olarak ortaya çikan sanayilesmenin özellikle son yirmi yilda çok büyük ölçüde gündemden düstügü gözlenmektedir. Türkiye ise, daha Cumhuriyet’in kuruldugu ilk günlerden baslayarak sanayilesmeyi önemli bir hedef olarak belirlemis ve 1950’li yillarin baslarina gelindiginde hemen hemen tamami devlet öncülügünde olmak üzere kayda deger bir sanayilesme atilimi gerçeklestirmistir. Savas sonrasi dönemde bu yöndeki çabalar, Savas sirasindaki özel sermaye birikiminin de katkisiyla sürmüs ve 1960’li yillarin basinda merkezi planlamanin baslamasiyla yeni bir ivme kazanmistir. 1970’li yillarin sonlarinda artan kisa dönem istikrarsizlik ve daha önemlisi had safhaya varan dis kaynak kitligi nedeniyle sanayilesme çabalari tikanmistir. Türkiye, 1980 yili baslarindan itibaren Dünya Bankasi ve IMF desteginde serbest piyasa agirlikli disa açik politikalari esas alan neoliberal politikalari uygulayan ülkeler arasinda yer almistir. Bu süreç içinde ekonomi, hizli, sürekli ve degisken oranlarda enflasyona ve 1989 ortalarinda serbestlestirilen sermaye hareketlerine bagli olarak finansal krizler ve büyük çapli döviz kuru ve faiz oranlari dalgalanmalarinin belirledigi kisa dönem gündem içine hapsolmustur. Bunun sonucunda da yatirim, büyüme, istihdam ve gelir dagilimi gibi orta ve uzun döneme yönelik hedefler yaninda sanayilesme hedefinden de giderek uzaklasilmistir. Bu çalisma, bu kisa giristen sonra, her biri çalismanin bundan sonraki kesimlerini olusturacak üç temel amaca yöneliktir. Birinci amaç, diger iki amacimiza yönelik altyapiyi olusturabilmek için son elli yilda sanayilesmeye iliskin temel yaklasim ve bakislarindaki degisiklikleri ana hatlariyla betimlemek ve konumuz açisindan özel anlam tasiyan kimi somut sanayilesme politikalarini daha ince bir ayrinti düzeyinde incelemektir. Çalismanin ikinci amaci, Türkiye’nin sanayilesme deneyimini son yirmi yil üzerinde yogunlasarak ana hatlariyla degerlendirmek, gerçeklestirilen üretim artisinin ve yapisal degisimin boyutlarini ve baslica kirilma noktalarini belirlemek ve kisa dönem krizlerin bu süreç üzerindeki etkisini izlemektir1. Yine bu baglamda bir diger amaç, Türkiye’nin sanayilesme performansini büyüme, yatirim, istihdam, dis ticaret, teknolojik gelisme ve verimlilik gibi temel göstergeler isiginda ve yer yer benzer konumdaki ülke deneyimleriyle de iliskili olarak degerlendirmektir. Çalismanin üçüncü temel amaci, sanayilesmenin kimi olumsuz özelliklerine ve önündeki temel engellere dikkat çekmek ve bugünün kisa dönem agirlikli kisir gündeminden kurtulup vakit geçirmeksizin basta sanayilesme olmak üzere orta ve uzun dönemli amaçlara yönelme geregini vurgulamak ve sanayilesme hedefine yönelik olarak atilmasi gereken adimlar ekseninde öneriler gelistirmektir.